دشت زرخیز مغان در دهه ۱۳۴۰ شمسی، نسبت به دهه‌های پیش از آن یک تغییر مهم را تجربه کرد: تغییرات مهم منطقه، باید با طرح‌های توسعه سازمان برنامه پیش می‌رفت که الزامات و تبعاتی داشت.

به گزارش فریاد ارس، در بخش پیشین دیدیم که دشت مغان پیش از برنامه سوم توسعه (قبل از انقلاب) برای توسعه‌ آماده می‌‎شد، و اقداماتی چون واگذاری زمین و آموزش‌ و همچنین کانال‌کشی‌های محدود را تجربه می‌کرد؛ گرچه هنوز حاکمیت – جز یکجانشینی شاهسون‌ها و عشایر – تعریف جدی برای طرح توسعه این منطقه نداشت، و هرازچندگاهی، طرح‌ها بکلی دستخوش تغییرات بنیادین می‌شد. از ابتدای برنامه سوم، باز هم ریل توسعه این منطقه تغییر کرد.

«ملک منصور» به عنوان مسئول بنگاه، گزارشی درمورد بودجه عمرانی این بنگاه منتشر کرده که نشان می‌دهد بودجه این بنگاه در سال‌های ۴۱ تا ۴۶ به ترتیب ۲، ۶، ۸.۳، ۵، ۵ و ۵ میلیون تومان بوده، که سرجمع در برنامه سوم توسعه رقمی بیش از ۳۱ میلیون تومان را نشان می‌دهد.

تصویر بودجه عمران دشت مغان در برنامه سوم، منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند ۵۶۹۶۰۰۷

 

سال ۱۳۴۲

در این سال اولین جرقه‌های توسعه این منطقه، با هدف تامین آب، با مطالعه احداث چند سد مشترک بر روی رودخانه ارس، بین ایران و شوروی زده شد.

تصویر بخشی از گزارش تیرماه ۱۳۴۸ سازمان آب و برق آذربایجان؛ منبع: آرشیو کتابخانه ملی 

 

همین سند، انعقاد قرارداد ساختمان اصلی سد ارس و سد انحرافی میل و مغان را ۲۴/۷/۱۳۴۶ عنوان می‌کند.

 

۱۳۴۷ الی ۱۳۵۱

در سند دیگری آمده است:

«برای انجام برنامه‌های عمرانی در دشت مغان در برنامه سوم مبلغ ۲۱۱,۷۸۸,۰۰۰ ریال و در سال ۴۷ مبلغ ۱۹,۰۰۰,۰۰۰ ریال و در سال ۴۸ مبلغ ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ ریال از سازمان برنامه دریافت و به مصرف رسیده است. اعتبارات سال ۴۹ نیز با موافقت مدیریت امور کشاورزی و دامپروری سازمان برنامه با توجه به احتیاجات طرح به مبلغ ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ ریال پیش‌بینی گردیده».

تصویر طرح توجیهی سازمان برنامه؛ منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره ۱۵۷۵۳۴۹ 

 

این پنج سال، دوران برنامه توسعه چهارم پیش از انقلاب است. بر اساس پیشنهاد وزارت کشاورزی و تصویب سازمان برنامه، برای این طرح، در خلال سال‌های ۴۹ الی ۵۱، به ترتیب حدود ۲ و ۱.۶ و ۳۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.

نامه‌ای که به تاریخ شانزدهم بهمن ۱۳۵۰ توسط سازمان برنامه صادر شده، عنوان طرح را «اجرای عملیات مقدماتی طرح مجتمع صنایع دامی و ایجاد واحد‌های کشت‌و‌صنعت دولتی و اسکان عشایر در دشت مغان» قید کرده و اهداف آن را چنین برمی‌شمرد:

۱- بهره‌برداری صحیح و منطقی از ۹۰ هزار هکتار اراضی دشت مغان

۲- ایجاد شرکت‌های سهامی زراعی در ۴۲ هزار هکتار

۳- اسکان عشایر شاهسون و تأمین رفاه آنها

۴- ایجاد شرکت‌های کشت‌و‌صنعت دولتی در ۴۸ هزار هکتار

۵- ایجاد مجتمع صنایع دامی شامل کشتارگاه، سردخانه، مرکز توزیع گوشت

همچنین سند طرح توجیهی که توسط سازمان برنامه و مبتنی بر مطالعات هاوایین آگرونومیکس در تاریخ ۱۸/۱۱/۱۳۵۰ تهیه شده، نشان می‌دهد میزان کشت و جمع تولید هر محصول در این طرح توسعه قرار بوده به مقادیر زیر افزایش یابد:

– چغندرقند / ۹۱۴۳ هکتار / ۴۵۷ هزارتن

– غلات / ۱۴۷۹۶ هکتار / ۳۰ هزارتن

– ذرت و درت علوفه‌ای / ۶۶۰۳ هکتار / ۴۰ هزارتن

– پنبه / ۱۱۰۳۵ هکتار / ۲۲ هزارتن

– دانه‌های روغنی ۵۵۹۶/ هکتار / ۶ هزارتن

– یونجه / ۱۱۰۶۹ هکتار / ۱۱۱ هزارتن

– سبزیجات / ۱۷۱۳ هکتار / ۱۷ هزارتن

– میوه‌های درختی / ۱۷۱۲ هکتار / ۳۴ هزارتن

– مرتع / ۴۳۶۳ هکتار / ۳۵ هزارتن

 

این مقادیر که جمعا ۶۶۰۳۰ هکتار را تحت پوشش داشته، به‌علاوه پرواربندی ۸۰۰ هزار راس گوسفند، توسط سازمان برنامه تصریح شده است.

جمع‌بندی 

تحولات سه دهه منتهی به ۱۳۵۰ شمسی در دشت مغان، سه پیامد ویژه برای این سرزمین به همراه داشت:

اول؛ مطالعه عمیق و جامع توسط کمپانی‌های خاص

دوم؛ نوشته شدن طرح‌های توسعه‌ای خاص

سوم؛ پیگیری مراحل ابتدایی اجرای این طرح‌ها

بخش‌های بعدی این مطالعه، به بررسی شرایط یکی از این کمپانی‌ها (هاوایین آگرونومیکس)، و همچنین انتشار متن طرح توسعه منطقه خواهد پرداخت. پس از این دو بخش، اتفاقات مهم مغان در سال‌های ۱۳۵۰ تا انقلاب اسلامی و بعد از آن تا امروز را پی خواهیم گرفت.

انتهای پیام/

  • منبع خبر : اقتصاد معاصر